Мектепкебейімдеу
Бәрі де оқудыңойдағыдайболып, көпыңғайсыздықтудырмауынқалайды. «Сен мектептеқалайоқитынболасың?» — дегенсұраққаболашақбіріншісыныпоқушылары «бескеоқитынболамын» — депсенімдітүрдежауапбереді. Жетістікдегентүсініктіңөзі де салыстырмалыболғанымен, мектептежетістіккежету, шынымен де, өтемаңызды. Кейбірбалалармұндайқиыншылықтардыешкімніңкөмегінсіз оп — оңайжеңеді. Бірақбасқа да балалар бар – оларүшінмектепке, оныңтәртібі мен талаптарынабейімделуоңайғасоқпайды. Мектепкебейімделудеген не, соныңбасынашыпалайық. Психологиядабұл термин баланыңойлауы мен іс — әрекетіоныңмектепортасынаүйлесімді «сәйкестенуіне» мүмкіндікберетіндейөзгеруідептүсіндіріледі, яғни: 1. бала өзінің« істегімкеледісін» мектептің «істеукерегіне» сәйкескелтіруікерек;
2. тапсырмаларды (кейдебалағаоншақызықтыемес) өзбетіменорындауғаүйренуікерек;
3. мектептәртібінсақтауға, оныменесептесуге, өзініңтәртібіменбасқабалаларғакедергікелтірмеугежәнемұғалімдердіңбасынауыртпауғаүйренуікерек;
4. достыққарым — қатынасорнатып, оны ұстануға, басқабаланыңұнауына не ұнамауынақарамастаноныментілтабысуға, тымболмасақарым — қатынасжасауғаүйренуікерек;
5. мектептегіоқуы – оның «жұмысы» екенін, оқушы болу — өтемаңыздыекенінтүсінуікерек! Балалардыңбейімделуіқалайөтеді? Ата — аналардыңбірібалаларғаоқу« оншақиынемес» деп, ал ендібірі «оқуқиын, бірақкүшімізжетеді» депесептейді. Ата — аналарүйжұмысындайындаукезіндебалалардыңтерісэмоцияғаберіледідепесептейді. Олардыңсебептеріретіндееңбектеншаршау, руханишаршау, материалдардыоншаұқпау, тапсырманыұмытыпқалу, көшірукезіндеқатежіберу, тапсырманыорындағысыкелмеуіаталады. Ұйықтардабалалардыңбірітың, бірішамалышаршаңқыкөңіл — күйде болу себебі не? Қиындыққақарамастан, балалардыңкөбіоқуғаойдағыдайбейімделеді. Бірақкөмеккерекететінбалалар да болады. Кімгекөмеккерекекенінқалайанықтауғаболады? Әдеттемектепкебейімделудің 4 деңгейіболады: жоғары, орта, төменжәнеөтетөмен.Бейімделуіжоғарыдеңгейдегі бала мектептіжақсыкөреді, оқушыболғанынақуанышты. Олүшіноқужеңіл, жаңабілімдіқызығушылықпенқабылдайдыжәнеайналасындағыларменқуанабөліседі, тапсырманымектепте де, үйде де ынтаменорындайды( сырттайбақылаужасамай — ақжәнеқысымкөрсетпей — ақ), сабақтамұғалімдіынтасыментыңдайды, өзібелсенділіктанытып «бағдарламадантыс» бірнәрсеістеуге не жаттауғақабілетті, «қоғамдықтапсырмаларды» абыройменорындайды, сыныптастарыменоңайтілтабысады. Бейімделуі орта деңгейдегі бала да мектепкебаруғақарсыемес, сабақтарға да кет әріемес, сыныптастарыменжәнемұғалімдерменжақсықарым — қатынаста, сабақтаберілгенматериалдымеңгеругеқабілетті, бірақмектепте де, үйде де ересектердіңбақылауында, солардыңбұйрығыменғанажұмысістеудіқалайды. Өзбетіменжұмысмұндайбалаларда «жүрмейді». Мектептебұлбалағабілімемес, оқушыдәрежесімаңыздырақ, сондықтан оны жаңанымеңгеруемес, «бәрінережебойыншаістеу» қызықтырады. Қызықтыболғаннәрселерді – жақсыорындайды – егербірнәрсешықпайқалса не «көңілсіз» болса – оқупроцесітоқырауғаұшырайдыжәне тек ересектердіңкөмегіменғанаалғажылжиды. Бірсөзбен, мұндайбалаларғаүздіксізбақылауқажет, білімалуғақұлшынысбілдірмейді, тікелеймүддесінеқажетемесістердіөзбетіменістеуінашардамыған. Мұндайбіріншісыныпбаласынаүйдеқарап, сабаққарауыбірнешесағатқасозылыпкетпеуінқадағаласа, ал мектептемұғалімнен «балаға аса көңілбөлуді» өтінсе (жұмысістеугеынталандыруүшін) – бәрі де жақсыболады. Бейімделуітөмендеңгейдегібалаларбұдан да көпназараударудықажететеді. Мұндайбалалармектепкетеріскөзқарастанемесенемқұрайлыболады, сабақтабұйығы, «жоқ» секілді. Немесе, керісінше, жиітәртіпбұзады, оқуматериалынтолықмеңгермейді, жұмыстыөзбетіменқиындықпенжәнекөңілсізорындайды, үйтапсырмаларынанда — сандаорындайды( соныңөзіндежақындарыныңбақылауыжәнеқысымыарқылы). Жаңаматериалдымеңгеруүшіноғанмұғалімі мен ата — аналарыныңкөмегіқажет: бірнешереттолықтүсіндіружәнеқайталау, басқаларғақарағандакөпуақытбөлусияқты. Қоғамдықжұмыстардыбұлбалаларынтасызорындайды, көбінесесыныптажолдастары — достарыболмайды, керекдесебалардыңесімдерін де жылаяғынадейінбілмеуімүмкін. Төртіншідеңгей «қатерлі» депаталады, бұлрасында да бала үшін де, ата — анаүшін де, мұғалімдерүшінқатерлі. Еңауыржағдайдабаланыңжұмысынан не талапетілгенінмүлдемтүсінбейтінінкөругеболады. Ондайбалаларжекежұмыстаүлкендерменқарым — қатынасқатүсіп, оныңнұсқаулықтарынтүсінеалады, осыныескеріп, бастапқыкездемұғалімменжекежұмыстаржасалады. Егерсіздіңбалаңыздыңбейімделудеңгейітөменболса, – оғанкөмектесіңіз, әйтпесебаланыалда «мектеп неврозы» күтіптұр. Егерсізбаланыңбойынанбейімделудіңтөмендеңгейібелгілерінбайқасаңыз, балаға да, сізгекөмеккерекекенінбілгеніңіздұрыс! Көмексұрауданұялмаңыз! Мұғалімдер мен психологтардыңсізгекөмектесеалатынынасенімдіболыңыздар!
Ата — аналарғаұсыныс:
1. Баланы жайлапоятыңыз: оянғандаолсіздіңкүлімдегеніңіздікөріп, еркелеткендауысыңыздыестісін. Таңатпай оны ұсақ — түйекпенасықтырмаңыз, кешеескерткенболсаңыз да, қателіктері мен жаңсақтықтарыүшінкінәламаңыз.
2. Баланы мектепкетаңғыассызжібермеңіз: мектептегітамақтануғадейіноғанкөпжұмысістеукерекболады.
3. Қоштасардаескерту, ақылайтыңыз: тентекболма, өзіңдіжақсыұста, бүгінжаманбағаларболмасынжәне т. б. Балағасәттіліктілеңіз.
4. БҮГІН ҚАНДАЙ БАҒА АЛДЫҢ дегенсөздіұмытыңыз. Мектептенкейінбаланыбайыптықарсыалыңыз, оғанкөпсұрақтарқоймаңыз, босаңсуғамүмкіндікберіңіз.
5. Егербалаңыздыңренжулі, бірақүндемейтінінбайқасаңыз, сұрапқинамаңыз, саябырланғансоңөзіайтады.
6. Мұғалімніңескертуінести сала, ұрсысуғаасықпаңыз, мұғалімменбаланыңқатысуынсызсөйлесугетырысыңыз.
7. Мектептенкелебалағасабақорындауғаасықтырмаңыз, күшжинауға 2 — 3 сағатқажет (1 сыныпта 1, 5 сағатұйықтапалғаныжақсы). Сабақдайындауғатиімдіуақыт — 15 — 17 сағатаралығында.
8. Біротырғаннанбарлықсабақтыорындатпаңыз, 15 — 20 минут сабақтанкейін 10 — 15 минут үзілісқажет.
9. Сабақорындағандаүстінентөніптұрмаңыз, өзінежұмысістеугемүмкіндікберіңіз, бірақсіздіңкөмегіңізкерекболғандасабырлықсақтаңыз. Байыптысөйлеп, қолдау, мақтауқажет.
10. Баланың бас ауруына, шаршауына, көңіл — күйініңнашарлауынашағымданса, назарсалыңыз. Бұлкөбіндеқажудың, сабақтағықиналудыңбастыкөрсеткіштеріболады.